واژه قصّه در قرآن و روایات

قصّه در لغت یعنى پى گرفتن یا پى گرفته اثرِ پیشین. در قرآن کریم مى خوانیم:

وَقالَتْ لاُِخْتِهِ قُصّیهِ فَبَصُرَتْ بِه عَنْ جُنُب وَهُمْ لا یَشْعُرُونَ.(1)

و به خواهر او گفت: از پى وى برو. و زن بى آن که آنان دریابند از دور در او مى نگریست.

قَالَ ذَلِکَ ما کُنّا نَبْغِ فَارْتَدّا عَلى اثارِهِما قَصَصَاً.(2)

گفت: آن جا همان جایى است که در طلبش بوده ایم. و نشان قدم هاى خود را پى گرفتند و بازگشتند.

همین کاربرد در روایات نیز به چشم مى خورَد. براى نمونه، بجاست از این روایت نبوى یاد کنیم:

إنّ بَنى اِسْرائِیلَ لَمّا قَصُّوا هَلَکُوا.(3)

این جا همان معنا که گفتیم نمود دارد; یعنى بنى اسرائیل آن گاه که دست از عمل کشیدند و فقط به قصّه پردازى و داستان سرایى مشغول شدند، هلاک گشتند. البتّه این روایت همچنان که شاهدى براى معناى لغوى قصّه است، اشاره اى ظریف به کارکرد منفى قصّه نیز دارد; و آن هنگامى است که قصّه پردازى سدّ راه عمل و تکاپو باشد. بدیهى است که نخستین شرط چنین قصّه اى خرافه بافى و یاوه پردازى و پایه گذارى بر تخیّلات صِرف است که روح تلاش و زندگى و آرمان گرایى را در انسان سرکوب مى کند.

پیوند قصّه قرآنى با معناى لغوى آن

قصّه گویىِ قرآن با همین معناى لغوى پیوند دارد، زیرا پى گرفتن وقایعى است که در گذشته رخ داده اند. البتّه گاه این وقایع در گذشته دور رخ داده اند که در قرآن با تعبیر اَنباء از آن ها یاد شده است; مانند نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ نَبَأَهُمْ بِالْحَقِّ(1)در باره اصحاب کهف; یا ذلِکَ مِنْ أَنْبآءِ الْقُرى... نَقُصُّهُ عَلَیْکَ.(2) امّا در مورد وقایع نزدیک یا آنچه باید نزدیک تلقّى شود، تعبیر اخبار به کار رفته است; مانند وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتّى نَعْلَمَ الْمُجاهِدینَ مِنْکُمْ وَالصّابِرینَ وَنَبْلُوَ أَخْبارَکُمْ(3) یا یَوْمَئِذ تُحَدِّثُ أَخْبارَها.(4) به هر حال، پى گیرىو دنبال جویى اثرِ این نبأها و خبرها همان معناى دقیق قصّه گویى قرآن است.